ورزقان زیر تب طلا؛ معدن اندریان از توسعه تا تاراج | معدن طلای اندریان در ترازوی چالش‌های زیست‌محیطی

بازار تبریز آنلاین - موسی‌ کاظم‌زاده : در اعماق کوه‌های ورزقان، جایی که زمین گنجینه‌ای از طلا را در خود نهان کرده، معدن طلای اندریان به‌عنوان یکی از ارزشمندترین ذخایر معدنی ایران خودنمایی می‌کند. با ذخیره‌ای بالغ بر 8 میلیارد تن سنگ معدنی و عیاری کم‌نظیر در مقیاس جهانی، این معدن می‌توانست محور توسعه اقتصادی آذربایجان شرقی و عاملی برای رفاه مردم منطقه باشد. اما امروز، قاچاق بی‌رحمانه طلا، تخریب گسترده محیط‌زیست و خلأهای نظارتی، این ثروت ملی را در معرض نابودی قرار داده است.

اندریان؛ فرصت توسعه یا میدان تاراج؟

معدن طلای اندریان، واقع در روستای اندریان بخش خاروانا شهرستان ورزقان، از سال 1397 به‌صورت رسمی بهره‌برداری می‌شود. با این حال، گزارش‌های میدانی حکایت از تبدیل این معدن به کانونی از هرج‌ومرج و غارت منابع ملی دارند. علیرضا نوین، نماینده مردم تبریز، اسکو و آذرشهر در مجلس شورای اسلامی، هشدار داد: «مقابله با قاچاق طلا در ورزقان نیازمند اراده‌ای قاطع و هماهنگی کامل دستگاه‌های مسئول است.» به گفته وی، هجوم افراد غیربومی از سایر استان‌ها و حتی پیوستن برخی کارکنان شرکت بهره‌بردار به شبکه‌های قاچاق، دامنه این بحران را گسترش داده است. مهراب داوری، معاون امنیتی و انتظامی استانداری آذربایجان شرقی، نیز اعلام کرد: «در یک ماه گذشته، چند هزار حفار غیرمجاز در این معدن فعالیت کرده و 5000 حلقه چاه و تونل غیرقانونی حفر شده است.» این اقدامات نه‌تنها به تاراج منابع ملی منجر شده، بلکه با ثبت 40 مورد فوتی ناشی از حفاری‌های غیرمجاز و درگیری‌های محلی، امنیت منطقه را به مخاطره انداخته است. نمونه‌ای تلخ از این هرج‌ومرج، ماجرای پیرمردی است که پیش از اجرای طرح‌های امنیتی، با اخاذی یک میلیون تومانی از هر فرد برای ورود به جاده معدن، حتی جان پسر خود را در این مسیر از دست داد.

پیامدهای زیست‌محیطی این بحران غیرقابل‌چشم‌پوشی است. نوین با استناد به اظهارات رئیس دادگاه عمومی خاروانا تأکید کرد: «استحصال غیرمجاز با روش‌های سنتی و غیراستاندارد، مشکلات زیست‌محیطی گسترده‌ای ایجاد کرده و سلامت اهالی را تهدید می‌کند.» محمدحسین حسن‌زاده، مدیرکل محیط‌زیست آذربایجان شرقی، نیز افزود: «حفاری‌های غیرمجاز، آلودگی آب و خاک را تشدید کرده و نیازمند نظارت دقیق‌تر است.» این فعالیت‌های غیرقانونی، اکوسیستم شکننده منطقه را تخریب کرده و منابع طبیعی ورزقان را در معرض نابودی قرار داده است.

معدن طلای اندریان، قربانی طمع زر و بی‌تدبیری

در حوزه نظارت، عملکرد شرکت بهره‌بردار، زرین داغ آسترگان، محل ابهامات جدی است. نوین خاطرنشان کرد: «با وجود اعلام سلب صلاحیت این شرکت در بهمن 1401 به دلیل تخلفات، فعالیت آن همچنان ادامه دارد.» داوری نیز تأیید کرد: «73 درصد سهام این معدن متعلق به یک شرکت خارجی است که نتوانسته حقوق دولتی را به‌طور کامل پرداخت کند.» این وضعیت، شایعات درباره اقدامات غیرمتعارف شرکت را تقویت کرده و اعتماد عمومی را خدشه‌دار ساخته است.

ریشه‌های این بحران چندوجهی است. نخست، نبود هماهنگی بین دستگاه‌های قضایی، انتظامی، صنعت و معدن و محیط‌زیست، فضایی مساعد برای قاچاقچیان فراهم کرده است. دوم، جذابیت مالی قاچاق؛ داوری اظهار داشت: «حفاران غیرمجاز روزانه تا 7 میلیون تومان درآمد کسب می‌کنند.» سوم، بی‌توجهی به توسعه منطقه؛ نوین تأکید کرد: «علی‌رغم وجود معادن غنی در ورزقان، زیرساخت‌های این شهرستان توسعه نیافته و مردم محلی از منافع آن بهره‌مند نشده‌اند.» در نهایت، سرمایه‌گذاری 50 میلیون دلاری سهامدار خارجی بدون نظارت کافی، عایدی دولت را به حداقل رسانده است. این عوامل در کنار خلأهای قانونی، مانند نبود مجازات‌های بازدارنده برای قاچاق خاک معدنی، به تشدید بحران دامن زده‌اند.

اندریان؛ فرصت توسعه یا میدان تاراج؟

اقدامات اصلاحی از فروردین 1404 با اجرای طرح ضربتی امنیتی و انتظامی آغاز شده است. داوری اعلام کرد: «این طرح بدون درگیری، چادرها و تونل‌های غیرمجاز را تخریب کرده و بیش از 700 پرونده قضایی برای حفاران تشکیل شده است.» صابر پرنیان، مدیرکل صنعت، معدن و تجارت آذربایجان شرقی، نیز اظهار داشت: «پیگیر هستیم تا برداشت غیرمجاز خاک به‌عنوان قاچاق طبقه‌بندی شود.» با این حال، ادامه فعالیت شرکت بهره‌بردار و ابهامات موجود، مانع رفع کامل بحران شده است. صدای مردم محلی نیز در این میان کمتر شنیده شده است. یکی از اهالی اندریان می‌گوید: «ما از این معدن جز گردوخاک و ناامنی چیزی ندیده‌ایم. اگر قرار است ثروتی باشد، چرا به ما نمی‌رسد؟»

برای نجات این ثروت ملی، اقدامات زیر ضروری است: نخست، تشکیل کارگروهی متشکل از نمایندگان دستگاه‌های قضایی، انتظامی، صنعت و معدن و محیط‌زیست برای نظارت مستمر و هماهنگ. دوم، شفاف‌سازی عملکرد شرکت زرین داغ آسترگان از طریق انتشار گزارش‌های مالی، زیست‌محیطی و فنی و رسیدگی به تخلفات آن. سوم، تشدید مجازات‌ها با طبقه‌بندی برداشت غیرمجاز خاک به‌عنوان قاچاق و اصلاح قوانین معدنی. چهارم، تخصیص بخشی از درآمدهای معدنی به توسعه زیرساخت‌های ورزقان، از جمله جاده‌ها، مراکز بهداشتی و آموزشی، برای جلب مشارکت جامعه محلی. پنجم، ایجاد فرصت‌های شغلی پایدار برای اهالی از طریق آموزش و استخدام در پروژه‌های معدنی، به‌گونه‌ای که 830 نیروی شاغل فعلی، که عمدتاً بومی هستند، تقویت شوند. ششم، اجرای طرح‌های بازسازی مناطق تخریب‌شده و نظارت دقیق بر رعایت استانداردهای زیست‌محیطی، با هدف احیای اکوسیستم منطقه.

معدن اندریان؛ توسعه در رویا، تاراج در واقعیت؟

معدن طلای اندریان، با ظرفیت تولید ماهانه 8 تا 12 کیلوگرم طلا و عیاری استثنایی، می‌تواند پشتوانه‌ای برای صنعت طلا و جواهر آذربایجان شرقی باشد و هزاران شغل پایدار ایجاد کند. پرنیان اظهار داشت: «در صورت بهره‌برداری صحیح، این معدن می‌تواند مرکز تولید ثروت و افزایش سرانه درآمد مردم منطقه باشد.» مقایسه با معدن طلای زرشوران در تکاب نشان می‌دهد که مدیریت صحیح می‌تواند یک معدن را به موتور توسعه منطقه تبدیل کند، درحالی‌که سوءمدیریت، اندریان را به صحنه فساد و تخریب بدل کرده است. بهره‌برداری اصولی از این معدن نه‌تنها می‌تواند درآمدهای منطقه‌ای را افزایش دهد، بلکه با ایجاد زنجیره ارزش در صنعت طلا، به رشد تولید ناخالص داخلی استان کمک کند.

معدن اندریان، گنجینه‌ای کم‌نظیر در دل شهرستان ورزقان، ظرفیتی بزرگ برای توسعه و آینده‌ای روشن در این منطقه دارد؛ اما تحقق این چشم‌انداز در گرو جلوگیری از تخریب، تاراج و ضعف نظارت است. از مسئولان انتظار می‌رود با رویکردی ملی، ضعف‌های نظارتی را برطرف کرده و شفافیت را در صدر اقدامات خود قرار دهند.

در این مسیر، نقش رسانه‌ها و افکار عمومی نیز حیاتی است. مطالبه‌گری آگاهانه و مسئولانه می‌تواند مسیر بهره‌برداری صحیح از این منبع ارزشمند را هموار کند. اکنون زمان آن فرا رسیده که طلای اندریان نه نماد فساد و نابرابری، بلکه نشانی از افتخار، توسعه پایدار و آینده‌ای روشن برای ایران و آذربایجان و در این میان شهرستان ورزقان باشد.